Zločin u kome je stradalo najviše Mihića u Drugom svetskom ratu dogodio se u selu Čavaš, 11. avgusta 1941. godine.

Nastavljajući seriju masovnih zločina u selima oko Ljubinja i Trebinja, grupa od oko 50-60 ustaša iz Stoca, na čijem čelu se nalazio Marko Katić iz Prenja, u saradrnji sa domaćim ustašama, opkolila je u noći između 10. i 11. avgusta, selo Čavaš, koje leži na severozapadnom rubu Popovog polja, i u osvit pohapsila sve Srbe iz ovog sela, bez obzira na pol i godine starosti. Budući da su nedavno bili prešli u katoličanstvo u nadi da će ih to spasiti pogroma, veliki broj Srba iz sela Čavaš (mahom žene, devojke i deca) nisu pobegli u narodni zbeg u planini Iliji, jer su poverovali da im rimokatolički kršteni listovi garantuju bezbednost. Znajući šta se dešava po okolnim selima, i da su ustaše počele ubijati Srbe, jedan deo odraslih muškaraca sklonio se ranije iz Čavaša u narodne zbegove i škrip, ostavljajući kod kuća žene decu i starce, kako su to radili vekovima kada je pretila opasnost od vlasti. Ni Turci ni Austrijanci nikada nisu dirali nejač, uvek su tražili i kažnjavali samo vojno sposobne muškarce.

Međutim, u zoru 11. avgusta ustaške patrole upadaju u sve srpske kuće u Čavašu, kupe svo srpsko stanovništvo, od dece u kolevci do iznemoglih i bolesnih staraca, i doteruju ih pred kuću Rista Miloševića, na sabiralište. Tu su sve odrasle osobe povezane žicom, prvo pojedinačno, pa onda u parove, po već dobro uhodanom metodu. Tek nakon toga, saopštili su im, sa neskrivenim cinizmom, da će biti iseljeni u Srbiju i poterali ih do jedne veće rupčage ispod sela, duboke dva do tri metra, na polјu kod Malih Jama. To nisu bile kraške jame već dublje rupa u tlu koje su se pojavile nekoliko godina ranije nakon sezonskog povlačenja Trebišnice u svoje korito. Tu su ustaše oko 11 sati od pohvatanih Srba formirali grupnu metu koju su puškama, mitralјezima i kamama lišili života. Na kraju su leševe nabacali u rupčagu i zatrpali zemljom, drvljem i kamenjem. Potom su se vratili u selo i opljačkali ga. Stradalo je ukupno 101 lice, među kojima 54 dece mlađih od 14 godina. Među stradalima bilo je 14 članova porodice Mihić:

-          MIHIĆ ANĐELKA, Markova, stara 5 godina, rođena 1936. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

-          MIHIĆ NIKOLA, Šćepov, star 5 godina, rođen 1936. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

-          MIHIĆ LJEPOSAVA – LJEPA, Vidojeva, stara 6 godina, rođena 1935. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

-          MIHIĆ KOVILJKA, Šćepova, stara 8 godina, rođena 1933. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

-          MIHIĆ MILICA, Vidojeva, stara 8 godina, rođena 1933. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

-          MIHIĆ BORISLAV, Vidojev, star 11 godina, rođen 1930. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

-          MIHIĆ DUŠAN, Vidojev, star 15 godina, rođen 1926. godine u selu Čavašu, Popovо polje.

-          MIHIĆ VINKA, Markova, stara 16 godina, rođena 1925. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

-          MIHIĆ (Bogdanović) MARA, Perova, stara 76 godina, rođena 1865. godine u selu Dodanovići, Popovo polje.

-          MIHIĆ (Đordan) BOŽICA, Perova, stara 44 godine, rođena 1897. godine u selu Dvrsnica, Popovo polje.

-          MIHIĆ (Krulj) MILICA, Perova, stara 38 godina, rođena 1903. godine u selu Varduša kod Ljubinja.

-          MIHIĆ (Krulj) IKONIJA, Vojkova, stara 30 godina, rođena 1911. godine u selu Varduša kod Ljubinja.

-          MIHIĆ VIDOJE, Nikolin, star 53 godine, rođen 1888. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

-          MIHIĆ ŠĆEPAN - ŠĆEPO, Nikolin, star 41 godinu, rođen 1900. godine u selu Čavašu, Popovo polje.

Od 101 ubijenih najviše je dece, žena i iznemoglih staraca. Ima dokaza da su decu bacali na puščane bajonete i tako se iživlјavali. Među ubijenim bilo je i jedno dete od 5 dana starosti. U jedno dete od 6 godina ispalјeno je nekoliko puščanih zrna. Dete je vikalo da ga puste, a ustaša kamom dokrajči mu život i baci u jamu. Ubijene su i dve žene koje su bili ustaški špijuni 4. avgusta za vreme napada na zbeg u Bančićima. S ove jame, odnosno za vreme jutarnjeg hvatanja, pobegao je Božidar Mihić, dečak od 14 godina. Božidarovi rođaci i danas prepričavaju detalje o njegovom izbavljenju. Kada su ustaše dovele pohvatane Srbe do jame, Božidar se setio priče koju mu je više puta pričala njegova majka: da se rodio u posteljici i da je ciganka koja joj je gatala rekla da ga „neće hteti metak“. Kako je bio jedan od malobrojnih koji nije bio svezan, kada je kolona stigla na polje kod jama on se otrgao i dao u beg. Za njim je potrčao i jedan od njegove braće. Čuo je kako majka dovikuje za njima da beže i osvrnuo se, te video brata kako pogođen pada a zatim i ustašu Boru kako nišani i puca u njegovom pravcu. Meci su zviždali ali je on uspeo pobeći u polje kukuruza. Za njim su ustaše ispalile stotine puščanih i mitralјeskih metaka ali nijedan ga nije pogodio. Pobegao je zatim prema Hrasnu ali nigde nije našao nikoga pa je nastavio da tumara po okolnim brdima, sve dok na kraju dana nije gotovo izbezumljen stigao na Miljanoviće. Tamo se nalazila srpska straža koja ga je zamalo ubila misleći da je ustaša, ali ga je u poslednji čas prepoznao jedan komšija iz sela. Uputili su ga u zbeg na Iliјu, gde je i stigao drugog dana.

Posle izvršenog pokolјa ustaše su otišle u Hrasno, gde ih je za učinjeno delo blagoslovio čuveni don Ante Bakula, a zatim su otišli u Stolac odakle su i došli.

Tri dana docnije, u Čavaš je stigla jedna žandarmerijska patrola, koju je predvodio komandir stanice u Ljubinju, Nazif Salman, da bi ispitala okolnosti pod kojima je stradalo srpsko stanovništvo tog sela, koje je, kao što je već rečeno, bilo prevareno. U izveštaju koji je s tim u vezi upućen 4. oružničkoj pukovniji, navodi se da je to stanovništvo, 11. avgusta oko 11 časova, oterano u Popovo polje i tamo poubijano iz pušaka i mitraljeza i zatrpano u jednu jamu. Po izvršenju ovog zločina, ustaše su - kaže se u tom izveštaju – „u društvu sa seljacima iz mjesta Čavaša, Nikolom Bašadirom, Boškom Skaramucom i Nikolom Borom, sve grčko-istočnjačke kuće u mjestu Čavašu pretresli, kofere i opremu razbili i opljačkali sav novac i sve skupocenije stvari“. U izveštaju se dalje navodi da je, prema iskazu Vinka i Nikole Bendera iz Velje Međe, „u ovom zločinu učestvovao i pokusni oružnik Vid Skaramuca, iz Krilnog okružnog zapovjedništva Mostar, i da je isti prilikom streljanja rukovao puškomitraljezom, a nalazio se na petodnevnom dopustu kod svoje kuće“. Na kraju izveštaja napominje se da su, zaista, „mještani katolici iz Čavaša bili u dogovoru sa ustašama iz Stoca da pobiju grkoistočnjake iz Čavaša i da opljačkaju njihov novac i ostale stvari“. Napominje se, takođe, „da je u jedno dijete od šest godina ispaljeno pet do osam puščanih naboja, da je ono, dok su ga streljali, vikalo da ništa nije krivo i molilo da ga poštede, ali da oni nijesu htjeli (da to urade), već su ga bacili u jamu“.

O ovom stravičnom zločinu sačuvano je i jedno autentično svedočanstvo. Reč je o iskazu Veljka Miloševića iz Čavaša, koji je iz neposredne blizine posmatrao krvavu čavašku dramu, koja mu se neizbrisivo urezala u pamćenje. Evo sažeto njegovog iskaza:

„Toga dana, iz opreznosti i straha od ustaša, nalazio sam se u mojoj pojati, udaljenoj od sela oko 300 metara. Noću oko 11 časova čuo sam kako ustaše prolaze pokraj moje pojate, odlazeći u pravcu sela. Oko četiri sata izjutra čuo sam nekoliko puščanih pucnjeva u selu, što me uvjerilo da se ustaše tamo nalaze. Izvirio sam na vrata i vidio grupu od sedam-osam ustaša kako pucaju za Božidarom Mihićem, dječakom od 14 godina, koji je uspio da pobegne... Ja sam tada izišao iz pojate i neopaženo se privukao više samog sela, odakle sam posmatrao strašne prizore ubijanja, klanja i mučenja žena, djece i staraca. Najstrašniji prizor koji sam tom prilikom vidio bio je onaj kada sam ugledao dvojicu ustaša kako između sebe nose dijete jedne meštanke, staro svega šest dana, držeći ga za ručice i vitlajući ga po vazduhu. Nesrećna majka je izbezumljeno trčala za njima, zapomagajući i moleći da joj ostave dijete. Ali, ustaše su bez milosti nastavile sa kovitlanjem dijeteta po vazduhu, a majku udarali kundacima i šegačili se sa njenim roditeljskim bolom. Ti razbojnici, lišeni svih ljudskih osobina, izvodili su, u svojoj zločinačkoj podivljalosti i nezasićenosti nedužnom srpskom krvlju, stravična mučenja i ubijanja tog nezaštićenog golorukog naroda. Osamdesetogodišnjem starcu Đuri Miloševiću - koji, zbog bolesti i staračke iznemoglosti, nije mogao da ustane iz kreveta - vezali su konopac oko vrata i vukli ga po zemlji oko 70 metara, odnosno sve dok nije izdahnuo.

Na ovako surov način sakupili su srpsko stanovništvo cijeloga sela (ukupno 102 osobe) pred kuću Rista Miloševića. Svojim ušima sam slušao kako ovi izmučeni i od straha izbezumljeni narod moli za milost, ali uzalud. Istina, ustaše su im zlobno govorili da će biti iseljeni u Srbiju. Ali, umjesto toga, odveli su ih, povezane žicom, do jedne jame ispod sela. Tu su ih skupili u gomilu, izmakli se nekoliko koraka i okrenuli oružje u njih. U tom trenutku ja sam gotovo potpuno izgubio svijest, gledajući taj užasan prizor ubijanja nedužnih ljudi, naročito djece, kojih je bilo 54 ispod 14 godina. Među tim žrtvama nalazilo se 15 članova moje porodice.“

Svedok na kraju navodi imena osmorice ustaša iz Čavaša, koji su, po njegovom mišljenju, bili inspiratori, organizatori, a neki od njih i najkrvoločniji izvršioci ovog monstruoznog zločina. U citiranom izveštaju Nazifa Selmana posebno je naglašeno da je među ubijenim bilo devet devojaka, ali se ne kaže da li su one prethodno silovane, pa onda ubijene. Njima valja dodati i jednu mladu „skoro dovedenu nevestu“, koja je, kaže se u jednom rukopisu, bila objekt grupnog seksualnog iživljavanja nasilnika; tek kada je pala u nesvest, živa je bačena u jamu i zatrpana leševima.

Posle rata kosti stradalnika su izvađene iz Jame i sahranjene u zajedničku spomen kosturnicu, koja se nalazila nedaleko od tog mesta.

Žrtvama ustaškog genocida u selu Čavašu podignut spomenik, ali da to nisu učinili zvanični organi vlasti niti društveno-političke organizacije FNRJ, već preživeli članovi porodica čavaških žrtava, uz pomoć svojih srodnika iseljenika u Americi. Takođe, treba reći da se u materijalima Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača BiH navedena imena 34 učesnika u masakru Srba sela Čavaša i to: Boro M. Ivana, Boro L. Pera, Boro L. Boška, Boro N. Vida, Boro N. Mate, Boro N. Boška, Boro Š. Pera, Boro M. Luke, Boro P. Miška, Boro V. Pera, Boro B. Marka, Boro M. Janka, Boro M. Nikole, Boro V. Đura, Bašadir P. Nikole, Bašadir Đ. Vlaha, Bašadir P. Marka, Vujinović Grge, iz Burmaza, Vodenac-Raguž Ivana iz Hrasna, Katić Marka iz Prenja, Palamete N. Vida, Palamete S. Nikole, Palamete N. Nikole, Palamete I. Pera, Palamete M. Ilije, Palamete L. Nikole, Palamete L. Marka, Palamete Lj. Stojana, Raguž Stanka iz Kruševa, Ramljak I. Vida, Skaramuce Vida, Skaramuce I. Boška i Skaramuce I. Pera. U tim materijalima je, takođe, navedeno da su najkrvoločniji izvršioci ovog zločina bili Ramljak I. Vid, Boro N. Vid, Boro N. Mate i Palameta S. Nikola.

Mada je posle zločina u Čavašu ustaški logor pobegao iz Ljubinja u Ravno (to selo je bilo glavno ustaško uporište u ovom delu Hercegovine tokom celoga rata), krstarenje divljih ustaških hordi po ljubinjskim i trebinjskim selima, pljačke, pojedinačna hapšenja, ubijanja i zlostavljanja ljudi, žena i dece, trajaće sve do devetog septembra, odnosno do reokupacije Hercegovine od trupa italijanske 2. armije, koje su - to se u interesu istorijske istine mora reći - spasile srpsko gradsko stanovništvo od potpunog biološkog istrebljenja.

Na spomeniku u Čavašu piše ovo:

Vječna slava mučenicima poginulim 11. VIII 1941.

U ovom domu vječni sanak spava,

101 nevinih žrtava.

Pokosi ih ruka fašističkih krvnika

Od ustaša narodnih izdajnika.

Spomen podiže svaki rodu svome,

Čitaj dole ko podiže kome.

Spomen podiže preživjela rodbina godine 1956.

Mihić

Vidoje, Šćepo, Dušan, Borko, Nikola, Mara, Božica, Milica, Ikonija, Vinka, Anđelka, Mila, Kovilјka, Ljepa,

Podižu Marko i Božidar i Dušan i Božidar iz Amerike.

Mijatović

Jovo, Velјko, Mihajilo, Momčilo, Spasoje, Sava, Mara, Sofija, Dragica, Ljuba, Zora, Milica, Neđelјka, Velka, Slavojka, Radojka, Darinka, Cvija, Mara, Sava,

Podižu Maksim, Đuro i Milan,

Milošević

Novo, Danilo, Miladin, Milivoje, Mara, Janja, Fimija, Danica, Milica, Dana, Vuka, Jovanka, Cmilјka, Radojka,

Podižu Velјko i Maksim iz Amerike.

Mirko, Lazar, Darinka, Sava, Anđa, Radojka, Ljuba,

Podižu Persa i Draginja.

Jovo, Spasoje , Mara, Dana, Radojka,

Podižu Novo i Luka iz Amerike.

Nikola, Milosav, Anđa, Vinka, Persa,

Podiže Milica.

Đuro, Branko, Milojko, Milan, Anđa, Sara, Stoja, Anđa, Milena,

Podiže Vida.

Jovo, Maksim, Obren, Anđa, Sava,

Podiže Mara.

Risto, Đorđo, Milan, Neđo, Rindo, Stana, Dara, Dušanka, Nada, Milenka,

Podiže Rajko, Darinka

Miletić

Drago, Vitomir, Stoja, Mara,

Podiže Sveto, i Čedo.

Obren, Đuro, Milenko, Slavko, Anica,

Podiže Mara.

Milica ,

Podiže Milan i

Ljuba

Podiže Trifko.

Pivac

Ilija

podiže Velјko Milošević.

Spomenik su Hrvatska vojska i HVO-a minirali krajem marta 1993. godine. Selo Čavaš je tada potpuno opustošeno i spaljeno, a stanovništvo je proterano. Do sada su se u selo vratile samo dva staračka domaćinstva, Miloševića i Mijatovića. Ostaci spomenika su preneti u manastir Tvrdoš, nedaleko od Trebinja.  

<< Mihići u II svetskom ratu Vremenska linija događaja >>

Imena Prezimena Kontakt Početak